Antoine Cierplikowski: ekscentryk, wizjoner, dyktator mody

Cała wymieniona czwórka żyła w tym samym czasie, spotykając się w salonach Paryża, Nowego Jorku czy Los Angeles, wszyscy zrobili oszałamiające kariery w świecie mody i rozrywki.

Z tą różnicą, że Antoine w pierwszej połowie XX wieku był na absolutnym topie.
- Pewnie każdy, kto zajmuje się ludźmi zasłużonymi dla Polski, o których pamięć zanikła, mógłby licytować się, która postać znaczyła więcej. Ale z czysto pragmatycznego punktu widzenia, jeśli chodzi o sukces finansowy i rozgłos, coś, co nazwalibyśmy dziś celebryckością, nie znajduję Polaka, który odniósł większy sukces - mówi o Cerplikowskim Marta Orzeszyna, autorka wydanej właśnie biografii słynnego fryzjera.

Jej książka, cytowana w magazynach kobiecych, programach telewizyjnych i pismach modowych, robi prawdziwą furorę. I trudno nie zauważyć analogii: tak jak Antoine jest mało znany w Polsce, tak stosunkowo niewiele osób w Namysłowie wie, że autorka to rodowita namysłowianka, a wydana biografia to już jej druga książka.

O karierze pisarskiej zadecydował przypadek. - Przez 10 lat mieszkałam w Paryżu i któregoś dnia zaczepiła mnie sąsiadka, starsza Francuzka, bardzo życzliwa osoba. Jej rodzice mieli sklep ze starą biżuterią przy Rue de Rivoli, dziś najdroższej ulicy w Paryżu.

Kiedy usłyszała, że jestem Polką, to wspomniała o Antoine, słynnym fryzjerze z Polski, który czesał jej matkę i ją samą. Fryzurę, którą jej zaproponował, nosi zresztą do dziś.
Zaintrygowana Orzeszyna zaczęła gromadzić wycinki prasowe z przedwojennych gazet, zdjęcia, wspomnienia, przenosząc się w świat, w którym Antoni Cierplikowski, znany później jako Antoine de Paris, był gwiazdą pierwszej wielkości.

Drogę na szczyty rozpoczął w rodzinnym Sieradzu, gdzie urodził się w 1884 roku. Pierwsze kroki w zawodzie stawiał w Łodzi, już jako 17-latek wyruszył do Paryża, a w 1909 roku zasłynął po raz pierwszy, kiedy ostrzygł aktorkę Eve Lavalliere na "chłopczycę".

Nowa fryzura odmłodziła gwiazdę paryskich scen, a dla Antoine'a stała się przełomowym momentem w karierze, bo dotąd żadna kobieta z elity nie odważyła się na ścięcie włosów.
Wkrótce otworzył przy ulicy Cambon (niedaleko butiku Coco Chanel) pierwszy salon i odmienił nie tylko swój los, ale i cały świat fryzjerstwa.

- Sprawił, że fryzjer przestał być anonimowy, a stał się kimś, kto na równi z krawcem dyktuje, jak będzie wyglądała kobieta w kolejnym sezonie - mówi Marta Orzeszyna. - Od długości włosów zaproponowanych przez Antoine'a zależało, jaki będzie dekolt, jaka będzie sukienka, jak będzie wyglądał kapelusz. Ten ostatni przestał być atrakcją samą w sobie, a stał się dodatkiem do prawdziwej ozdoby głowy, jaką odtąd była fryzura z prawdziwych włosów kobiety. Nie trefione, nie pudrowane czy smarowane pomadami, ale naturalne i piękne włosy stały się największym atrybutem urody.

To on jako pierwszy tak odważnie zaczął operować nożyczkami, które dotąd były narzędziem męskich fryzjerów, to w jego salonie zaczęto myć głowy klientek, a Cierplikowski potrafił z tego zrobić prawdziwy rytuał. Wyprzedził też swoje czasy, łącząc usługi fryzjerskie i kosmetyczne.

Był też twórcą makijażu dziennego, produkując pierwsze kosmetyki, dzięki którym kobiety mogły się malować w dzień.
- Wcześniej było to nie do pomyślenia, a Antoine pokazał codzienny, dyskretny i naturalny makijaż - przypomina biografka.

Wyprzedzał epokę

Jeśli rozejrzymy się na ulicy, okaże się, że autorem wielu powracających trendów jest polski fryzjer z Paryża. To on pierwszy pomalował sobie paznokcie - każdy innym kolorem. To on stworzył pierwszy lakier do włosów, o czym marzył od dzieciństwa, kiedy próbował utrwalić fryzurę swojej siostry za pomocą miodu.
- A moda z tego sezonu na siwe włosy? To przecież pomysł Antoine'a, który po raz pierwszy uszlachetnił siwiznę klientki specjalnymi płukankami, nadając jej delikatny niebieski kolor - przypomina namysłowianka.

Wyprzedzające epokę pomysły Cierplikowskiego to m.in. sprzedaż kosmetyków (produkowanych we własnej fabryce) w salonach fryzjerskich, własne pismo o modzie, które dorównywało jakością "Vogue", wreszcie pierwsze kremy chroniące przed słońcem. - W latach 20. Chanel lansowała modę na opaleniznę, a Antoine, widząc, jakim słońce jest zagrożeniem dla skóry kobiecej, zaproponował kosmetyki do opalania - opowiada Orzeszyna. - Aż wreszcie wprowadził - prawie 100 lat temu! - samoopalacz na bazie kremu i orzechów.

- Będąc zwolennikiem zasady, że prawdziwy kreator wyprzedza swe czasy i że gdy jego projekty stają się modne, on już dawno powinien myśleć o czymś innym, rzeczywiście zawsze dystansował swoją konkurencję. To, co wychodziło spod jego rąk i wydawało się jemu współczesnym wielką ekstrawagancją, za kilka lat stawało się ostatnim krzykiem mody - pisze biografka.

Nic dziwnego, że u Antoine'a chciały się strzyc wszystkie paryżanki, a z czasem czesał największe gwiazdy teatru, filmu, księżne i królowe. Lista jest imponująca: królowe Egiptu, Afganistanu i Hiszpanii, żona prezydenta USA Eleanor Roosevelt, Marlene Dietrich, Pola Negri i amerykańskie gwiazdy z Hollywood z Betty Davis na czele, które czesał przed najważniejszymi filmowymi rolami - to tylko niektóre z jego klientek.

Gdy do Europy przyjechała diwa musicali, Josephine Baker, stał się jej osobistym fryzjerem i to m.in. eleganckie fryzury przyczyniły się do jej sukcesu, po którym trafiła jako pierwsza czarnoskóra kobieta na okładkę "Vogue'a".

Wymyślił fryzurę i regularnie czesał Wallis Simpson, późniejszą żonę Edwarda VIII, który dla niej abdykował z tronu Anglii. O jego pozycji świadczy fakt, że nadzorował pracę fryzjerów podczas koronacji Jerzego VI i później, gdy koronowano obecną królową Elżbietę II. Angielskich monarchów nie czesał osobiście tylko dlatego, że nie był Anglikiem.

Nie wystarczył mu podbój Paryża i Francji - do 1939 roku w całych Stanach Zjednoczonych powstało prawie 70 salonów fryzjerskich firmowanych marką Antoine de Paris. Potem przyszedł czas na Kanadę, Australię, Chiny, Singapur.

Jedynym krajem, w którym zanotował klapę, była... Polska. - Salon w Warszawie przy Mazowieckiej był źle zarządzany, Antoine opowiadał potem, że został oszukany i stracił do niego serce. To była chyba jedyna rzecz, która mu się w całym imperium nie udała - dodaje Orzeszyna.

Nic dziwnego, że o Antoine powstała sztuka, zekranizowana potem dwukrotnie, a w rolę mistrza wcielił się słynny aktor Fernandel. Sam Cierplikowski zagrał epizody w filmach, wspominano go w musicalach i był częścią popkultury XX wieku.

Przy wszystkich swoich dokonaniach Cierplikowski szokował ludzi, bo nawet w liberalnym środowisku artystycznym uchodził za niebywałego ekscentryka.

Nosił jasne garnitury, chętnie przebierał się w fantastyczne kostiumy, malował paznokcie, kazał zbudować sobie łóżko ze szkła w kształcie trumny, nie ukrywał też swojego homoseksualizmu, choć nie obnosił się z nim i kilkadziesiąt lat spędził w związku małżeńskim z Marie-Berthe, skromną manikiurzystką, która okazała się doskonałym - jak mawiał - ministrem finansów.

- Na temat Antoine'a krążyło wiele mitów, ale nie miały one znaczenia wobec dokonań zawodowych - podkreśla autorka biografii mistrza. - Zresztą te ekstrawagancje zupełnie się nie zestarzały. Wystarczy powiedzieć, że w latach 20. był jedną z pierwszych osób, które poddawały się operacjom plastycznym! Był nowoczesnym człowiekiem, wyprzedzającym swoją epokę i gdyby dziś wyszedł na ulicę, nadal wzbudzałby sensację, ale w żadnym wypadku nie byłby przeżytkiem.

Kariera Antoine de Paris trwała zadziwiająco długo, bo 60 lat!
- I tym bardziej zadziwia fakt, że jest to kariera zapomniana - komentuje Marta Orzeszyna. - Dlaczego tak się stało? Często pojawia się to pytanie i nie mam na nie odpowiedzi. Może dlatego, że nie miał następców (jedyne dziecko Antoine'a i Marie-Berthe zmarło tuż po narodzeniu)? Helena Rubinstein, z którą się znali, która próbowała go zresztą bezskutecznie podkupić, przeszła różne zawirowania, ale udało jej się własną markę przeprowadzić przez wszystkie meandry m.in. dzięki rodzinie.