Gdy chory nie potrafi kierować swoim życiem

Ubezwłasnowolnienie to instytucja, której wyłącznym celem jest udzielenie osobie chorej pomocy. Stosuje się je w przypadku chorób psychicznych oraz dysfunkcji wynikających z pijaństwa bądź narkomanii, które powodują, że dana osoba nie jest w stanie kierować swoim życiem.
Sprawy o ubezwłasnowolnienie są jednymi z najtrudniejszych, jakie ma do rozpatrzenia sąd. Dlatego ich rozpoznawaniem zajmują się tylko sądy okręgowe, a w składzie orzekającym jest trzech sędziów zawodowych i prokurator.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie można wszcząć tylko na wniosek złożony przez:
- małżonka osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,
- jej krewnych w linii prostej oraz rodzeństwa,
- jej przedstawiciela ustawowego (art. 545 par. 1 k.p.c.).

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić również bezpośrednio zainteresowany, czyli osoba, która ma być ubezwłasnowolniona.
Każda z osób wymienionych w k.p.c. może wystąpić z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie samodzielnie, z tym, że krewni osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, nie mogą zgłaszać wniosku o wszczęcie postępowania, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego.

Pokrewieństwo w linii prostej obejmuje przodków i ich zstępnych (np. dziadka, syna, wnuka itd.). Osoby mające przynajmniej jednego wspólnego przodka, ale od siebie niepochodzące (np. dzieci rodzeństwa) są krewnymi w linii bocznej, dlatego np. dzieci rodzeństwa nie mogą wystąpić z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie. Zgłoszenie wniosku w złej wierze, np. próba wprowadzenia sądu w błąd co do podstaw ubezwłasnowolnienia, podlega karze grzywny do 1000 zł.

Ubezwłasnowolnienie wiąże się z utratą prawa do wielu czynności prawnych, między innymi oznacza utratę władztwa nad swoim majątkiem. Dlatego kończy się wyznaczeniem opiekuna prawnego, który pod kontrolą sądu podejmuje wszystkie decyzje w imieniu ubezwłasnowolnionego, a w raz w roku składa sprawozdania.

Jeśli osoba chora nie ma najbliższej rodziny, wówczas instytucje pomocy społecznej i sądy zwracają się do prokuratora z wnioskiem o rozpatrzenie celowości wystąpienia z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie osoby, która sobie nie radzi i często żyje w skrajnej nędzy (osoby takie, jeśli nie są ubezwłasnowolnione, nie mogą być zabrane do domu pomocy społecznej przy swoim sprzeciwie).