Kultury bez feminatywów - komentarz Tomasza A. Żaka

Wspomniana książka opowiada o Franciszce Urszuli z Wiśniowieckich Radziwiłłowej, żyjącej w XVIII wieku. Była pisarzem, autorem dramatów i organizatorem dworskiej sceny w gnieździe Radziwiłłów - Nieświeżu. Ta niewiasta nie pojawia się w dominujących dzisiaj opracowaniach literackich kobiecej twórczości. Powód jest oczywisty – jej życiorys nie pasuje do lansowanego wzorca kobiety, a tym bardziej kobiety - artystki. Bo nie dość, że była sakramentalną żoną i matką, to jednocześnie w swej twórczości wielokrotnie odwoływała się do Pana Boga.

Kilka lat temu, będąc na Białorusi, oglądałem na dziedzińcu zamku w Nieświeżu inscenizację dramatu „Porwanie Europy” tejże Urszuli Radziwiłłowej. Uświadomiłem sobie wtedy, że ja – człowiek teatru, w sumie nic nie wiem o autorce sztuki, a tymczasem jest to najprawdopodobniej pierwsza polska dramatopisarka, a przy okazji także pierwszy tłumacz na język polski komedii Moliera i ich inscenizator w stworzonym przez siebie teatrze dworskim.

Poetycka twórczość Radziwiłłowej, choć wpisuje się w konwencję barokowego wiersza, to jednak dużo w niej refleksyjnej liryki, także miłosnej, czasami nawet frywolnej. Mocną stroną tej poezji jest piękny język polski, ale jeszcze mocniejszą otwartość wyrażanych uczuć. Te „babskie” wiersze o całe pokolenia wyprzedziły epokę, w której zachwyca Pawlikowska-Jasnorzewska czy nieco później Anna Świrszczyńska.

„Album…”, wydany w Mińsku w edycji dwujęzycznej, polskiej i białoruskiej, zawiera kilkanaście utworów, a jeden lepszy od drugiego. Strofy nieświeskiej Safony ukazują kosmos kobiecych uczuć. Nie dziwi też teatralna pasja księżnej Urszuli, bo to scena właśnie daje największą możliwość zamieniania poezji w znak i symbol, które dotrą do odbiorcy najszybciej. Oto i moja rymowana konkluzja: Nie trzeba być feministką, by być artystką.