Lepiej pozostać incognito

TRZY PRZYPADKI W CIĄGU ROKU
Mówi prokurator Roman Wawrzynek, rzecznik prasowy Prokuratury
Okręgowej w Opolu:
- Instytucja świadka incognito jest stosowana tylko w wyjątkowych przypadkach, na ogół w sprawach prowadzonych przeciwko zorganizowanym grupom przestępczym. W zeszłym roku zastosowano ją wobec trzech świadków, w sumie było może kilkanaście takich przypadków. Świadek może wystąpić z wnioskiem o utajnienie swoich danych, decyzję podejmuje prokurator, gdy są ku temu przesłanki. Ale świadek nie może uzależniać złożenia zeznań od utajnienia swoich danych, gdyż odmowa składania zeznań jest traktowane tak, jak mówienie nieprawdy (art. 233 kk) i karalne.

Wprowadzenie instytucji świadka incognito (ustawa z 6 lipca 1995 r. o zmianie kpk) ma chronić świadka przestępstwa przed zagrożeniami ze strony świata przestępczego, w szczególności przestępczości zorganizowanej.
Świadkiem incognito zostaje osoba, która będzie miała zagwarantowaną pełną anonimowość. Postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych świadka (art. 184 kpk) może być wydane tylko w sytuacji, gdy zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej.
Postanowienie takie wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, do którego może też zwrócić się policja (sama nie ma takich uprawnień). O zachowanie w tajemnicy danych osobowych może wystąpić przede wszystkim sam zainteresowany świadek już przy składaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, przy zgłoszeniu się z własnej woli do toczącego się postępowania lub też w momencie "dotarcia" do niego organu ścigania.
Obawa, która uzasadnia utajnienie, musi zostać uprawdopodobniona, tzn. musi być oparta na znanych organowi procesowemu faktach. Ustawa nie uzależnia stosowania tej instytucji od rodzaju lub wagi sprawy ani od trybu czy stadium postępowania. Postanowienie o utajnieniu danych osobowych świadka może być zaskarżone przez oskarżonego (i jego obrońcę) w terminie 3 dni od doręczenia, przy czym zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd właściwy dla rozpoznania sprawy. Postępowanie zażaleniowe jest objęte tajemnicą, co oznacza m.in., że strony nie mogą uczestniczyć w posiedzeniu sądu rozpoznającego to zażalenie. W razie uwzględnienia zażalenia protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu, o czym czyni się wzmiankę w aktach sprawy.
Dane świadka incognito będą znane tylko sądowi, prokuratorowi i w razie konieczności funkcjonariuszowi prowadzącemu postępowanie. Oskarżony i jego obrońca mają tylko możliwość zadawania pytań, i to w formie, która będzie gwarantować utrzymanie w tajemnicy tożsamości takiego świadka. Prawomocność postanowienia o zachowaniu w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka ma charakter ostateczny. Dane świadka incognito nie mogą być ujawnione już nigdy - ani w toku postępowania, ani po jego zakończeniu.