O dworzec bili się zaciekle

Do dziś można odnaleźć wiele śladów wydarzeń z maja 1921 roku. Bohaterskie zmagania powstańcze uczczone zostały w naszym powiecie kilkoma pomnikami. Znajdują się one m.in. w Dziergowicach oraz w Kędzierzynie. Odsłonięcie ostatniego z nich odbyło się 7 maja 1971 roku, na placu Rodła na osiedlu Pogorzelec. Napis na żeliwnej tablicy umieszczonej na pomniku głosi: "Miejsce uświęcono krwią Powstańców Śląskich - Jana Kałuży, Ignacego Leszczyka, Jana Leszczyka, Leona Stolorza, Józefa Honczy, Józefa Droni - zamordowanych przez siepaczy pruskich dnia 7 V 1921 roku. Cześć ich pamięci. Społeczeństwo Kędzierzyna w 50. rocznicę trzeciego Powstania Śląskiego".

Bitwa o Kędzierzyn miała miejsce podczas III Powstania Śląskiego - powstanie poprzedził plebiscyt, który zorganizowano 20 marca 1921 roku. W powiecie kozielskim za Polską opowiedziało się 25 procent mieszkańców, a reszta za Niemcami. Zdaniem Polaków nie odzwierciedlał on jednak prawdy, ponieważ w ostatnim tygodniu przed plebiscytem na Śląsk zaczęli masowo napływać niemieccy emigranci, którzy wcześniej wyjechali za pracą. Po plebiscycie zapadła decyzja o wybuchu powstania. W powiecie kozielskim pod bronią zmobilizowano 870 ludzi, którzy mieli do dyspozycji prawie 300 karabinów, 135 rewolwerów i ponad tysiąc granatów ręcznych. Dowodził nimi kapitan Leonard Krukowski. Niemcy mieli 3,5 tysiąca dobrze uzbrojonych ludzi. Pierwsze walki wybuchły 3 maja. Polacy, wykorzystując zaskoczenie zajęli miasto, w tym dworzec PKP. Tutaj walki były wyjątkowo zaciekłe. Po kilku godzinach zdecydowali się jednak wycofać, zdając sobie sprawę, że utrzymanie pozycji jest niemożliwe. Trzy dni później z zadaniem ponownego zajęcia Kędzierzyna wyruszyły z Sośnicowic i Łabęd dwa pułki piechoty. Powstańcy próbowali wedrzeć się do miasta od strony Starego Koźla, Bierawy i Pogorzelca. Również tam Polacy toczyli bardzo ciężkie walki. Ataki zostały powstrzymane przez dwa niemieckie pociągi pancerne.

7 maja atakujący od wschodu powstańcy zajęli wreszcie Sławięcice i Blachownię. 9 maja siły ppor. Fojkisa zdobyły także Kędzierzyn. Następnego dnia wojska powstańcze zajęły też Kłodnicę i Koźle Port. W całej bitwie o Kędzierzyn zginęło 39 powstańców, a 145 zostało rannych. Straty po stronie niemieckiej wynosiły 150 rannych i zabitych. Nowym wójtem Kędzierzyna został Ryszard Baron, Polacy zdobyli też 700 karabinów i wielkie zapasy żywności. 4 czerwca Niemcy przeszli jednak do ofensywy i zdobyli po kolei Koźle-Port, Kłodnicę i Kędzierzyn.