Pod bronią stanęło 870 ludzi

Powstanie poprzedził plebiscyt, który zorganizowano 20 marca 1921 roku. W powiecie kozielskim za Polską opowiedziało się 25 procent mieszkańców, reszta za Niemcami. Zdaniem Polaków nie odzwierciedlał on jednak prawdy, ponieważ w ostatnim tygodniu przed plebiscytem na Śląsk zaczęli masowo napływać niemieccy emigranci, którzy wcześniej wyjechali za pracą. Po plebiscycie zapadła decyzja o wybuchu powstania.

W powiecie kozielskim pod bronią zmobilizowano 870 ludzi, którzy mieli do dyspozycji prawie 300 karabinów, 135 rewolwerów i ponad tysiąc granatów ręcznych. Dowodził nimi kapitan Leonard Krukowski. Niemcy mieli 3,5 tysiąca dobrze uzbrojonych ludzi.

Pierwsze walki wybuchły 3 maja. Polacy wykorzystując zaskoczenie zajęli miasto, w tym dworzec PKP. Po kilkugodzinnych walkach zdecydowali się jednak wycofać, zdając sobie sprawę, że utrzymanie pozycji jest niemożliwe.Trzy dni później z zadaniem ponownego zajęcia Kędzierzyna wyruszyły z Sośnicowic i Łabęd dwa pułki piechoty. Powstańcy próbowali wedrzeć się do miasta od strony Starego Koźla, Bierawy i Pogorzelca. Polacy toczyli tam bardzo ciężkie walki. Ataki zostały powstrzymane przez dwa niemieckie pociągi pancerne i ogień z karabinów maszynowych. Następnie Niemcy przeszli do kontrataku w rejonie Starego Koźla, w trakcie którego kilkudziesięciu powstańców zostało zabitych i rannych, a po odwrocie Polacy zmuszeni byli okopać się koło Bierawy. 7 maja atakujujący od wschodu powstańcy zajęli Sławięcice i Blachownię. Jednocześnie lokalne oddziały wojskowe ruszyły na Raszową i Januszkowice, skąd przepędzono niemieckich żołnierzy. W tym samym czasie trwały ciężkie walki o Stare Koźle.

Bataliony pod dowództwem Walentego Fojkisa zaatakowały Kędzierzyn wzdłuż Kłodnicy i Kanału Kłodnickiego. Z kolei dowodzeni przez kpt. Pawła Cymsa nacięli się przy torach łączących Kędzierzyn z Bierawą na pociąg pancerny. Zmusili go do wycofania się, ostrzeliwując z działka kal. 37 mm. Następnie powstańcy rusz yli ławą i opanowali Brzeźce.

Siły ppor. Fojkisa zdobyły Kędzierzyn wieczorem 9 maja. Drugiego dnia wojska powstańcze zajęły też Kłodnicę i Koźle Port. W całej bitwie o Kędzierzyn zginęło 39 powstańców a 145 zostało rannych. Straty po stronie niemieckiej wynosiły 150 rannych i zabitych. Nowym wójtem Kędzierzyna został Ryszard Baron, Polacy zdobyli też 700 karabinów i wielkie zapasy żywności4 czerwca Niemcy przeszli jednak do ofensywy i zdobywali po kolei Koźle-Port, Kłodnicę i Kędzierzyn.