Program Czyste Powietrze na Opolszczyźnie po kontroli NIK. "Wojewódzki fundusz ochrony środowiska w Opolu źle przygotował się do programu"

Opolska delegatura NIK przeprowadziła kontrolę działań podejmowanych w WFOŚiGW związanych z przygotowaniami do wdrożenia programu i jego realizacją w okresie od 19 września 2018 r. do 19 lipca 2019 r.

Sprawdzano terminowość i merytoryczną poprawność załatwiania wniosków, a także sposób zlecania rozpatrywania wniosków osobom spoza funduszu i zapewnienie ochrony danych osobowych wnioskodawców.

Z wniosków wynika, że po pierwsze zaniechano rzetelnego przygotowania do rozpatrywania wniosków oraz naruszono przepisy przy powierzaniu weryfikacji wniosków osobom spoza funduszu.

- Zasadniczy wpływ na negatywną ocenę kontrolowanej działalności miało systemowe zaniechanie – wstrzymanie rozpatrywania wniosków do momentu uzyskania zapewnienia finansowania działań w ramach Programu przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - informuje Iwona Zyman, dyrektor delegatury NIK w Opolu.

I kontynuuje: - Pomimo spodziewanej znacznej liczby wniosków o dofinansowanie z programu, w funduszu nie została ustanowiona właściwa struktura organizacyjna umożliwiająca sprawne rozpatrywanie napływających wniosków, a pracowników, którym powierzono te zadania, nie przeszkolono z zasad rozpatrywania wniosków. Jednocześnie, z uwagi na kontynuowanie zmniejszania zatrudnienia, zadania związane z obsługą administracyjną wykonywane były przez pracowników merytorycznych, co ograniczało zdolność jednostki do sprawnej realizacji programu.

Wg raportu NIK do rozpoczęcia naboru wniosków (19 września 2018 r.) nie oszacowano ani nie ustalono parametrów umożliwiających ocenę przygotowania funduszu do realizacji programu, m.in. spodziewanej liczby wniosków oraz ich wartości, pracochłonności obsługi osób zainteresowanych uzyskaniem dofinansowania i wnioskodawców.

W czasie, gdy trwały przygotowania do wdrażania programu w opolskim funduszu, kierowanym wówczas przez prezesa Henryka Tylaka (odwołany z funkcji w lipcu 2019r.), kontynuowano redukcję zatrudnienia (z 43 etatów na koniec 2017 r. do 33 etatów na 31 marca 2019 r.), nie zapewniono zatrudnienia adekwatnego do skali nowego zadania ani nie zmodyfikowano struktury organizacyjnej.

- Dopiero 30 października 2018 r. utworzono Zespół Obsługi Programu Czyste Powietrze, a pierwszych pracowników merytorycznych przeniesiono do tej komórki organizacyjnej jeszcze później, bo w grudniu 2018 r., przy czym aż do początku lutego 2019 r. zajmowali się oni również obsługą innych programów - wskazuje Iwona Zyman.

Nie dopełniono też w wymaganych terminach procedur związanych z przyjmowaniem i rozpatrywaniem wniosków (np. wzory dokumentów takich jak karta oceny wniosku, umowa dotacji, umowa pożyczki, regulamin naboru wniosków, metodyka szacowania efektu ekologicznego). Zasady udzielania dofinansowania zostały zatwierdzone pod koniec listopada 2018 r., a metodyka oceny zdolności kredytowej osób fizycznych wnioskujących o pożyczkę została przyjęta w lutym 2019 r.

Nie zmieniono planu finansowego funduszu na rok 2018, ani nawet nie podjęto prób jego zmiany, w celu zapewnienia pieniędzy niezbędnych do realizacji programu, pomimo że fundusz dysponował wolnymi środkami. Nie zapewniono, przed rozpoczęciem naboru wniosków, stosownych szkoleń dla pracowników rozpatrujących wnioski.

W efekcie w 2018 r. opolski fundusz nie rozpatrzył żadnego wniosku w ramach "Czystego Powietrza", a kolejne napływały. Niemal wszystkie wnioski rozpatrzone zostały z opóźnieniem.

W okresie od 19 września 2018 r. do 19 lipca 2019 r. w ramach wpłynęło 1868 wniosków o łącznej wartości 38 455 tys. zł. Pozytywnie rozpatrzonych zostało 455 wniosków, a 94 wnioski rozpatrzono negatywne.

Do zakończenia czynności kontrolnych (30 sierpnia 2019 r.) zawartych zostało 353 umów (wszystkie w 2019 r., w 2018 r. nie zweryfikowano żadnego wniosku i nie zwarto żadnej umowy).

Beneficjenci otrzymali 1 mln 392 tys. zł, co stanowiło zaledwie 3,6 proc. wartości wszystkich wniosków z programu złożonych do funduszu.

Niemal wszystkie wnioski rozpatrzone zostały z uchybieniem terminu 90 dni roboczych, tj. z opóźnieniem wynoszącym od 1 do 119 dni roboczych, a przeciętna zwłoka w rozpatrywaniu tych wniosków wynosiła 58 dni roboczych.

Na dzień zakończenia kontroli do rozpatrzenia pozostawało 1280 wniosków, z których dla 558 maksymalny termin ich załatwienia został przekroczony od 2 do 125 dni roboczych.

NIK stwierdził też nieprawidłowości w dokumentacji związanej z ochroną danych osobowych. Wskazał, że opolski fundusz bezpodstawnie nie zastosował Prawa zamówień publicznych przy zlecaniu weryfikacji wniosków osobom fizycznym niebędącymi pracownikami kontrolowanej jednostki.

Ponieważ większość pracowników Zespołu Obsługi Programu Czyste Powietrze od maja 2019 r. była na chorobowym ówczesny prezes funduszu zlecił kompleksową weryfikację wniosków osobom fizycznym niebędącym pracownikami. W ocenie NIK naruszył przy tym Prawo zamówień publicznych oraz wewnętrzny regulamin udzielania zamówień, ponieważ nie oszacowano wartości zamówienia ani nie przeprowadzono postępowania.

- Zleceniobiorcy zostali w większości arbitralnie wytypowani przez prezesa, który zdecydował o ich zaangażowaniu dosłownie „z dnia na dzień”, bez stosowania jakiejkolwiek sformalizowanej procedury - czytamy w uzasadnieniu.

Wydając dokumentację dotyczącą rozpatrywanych wniosków osobom spoza funduszu nie zapewniono, aby przetwarzanie zawartych w nich szczegółowych danych osobowych odbywało się w sposób w pełni odpowiadający wymogom wynikającym z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE). Np. nie weryfikowano czy osoby rozpatrujące wnioski miały warunki do bezpiecznego przechowywania dokumentów, opierając się wyłącznie na ich oświadczeniach.

NIK nie dopatrzył się natomiast uchybień sposobie rozpatrywania wniosków o dofinansowanie, wypłacania dofinansowania i promowania w programu w tym okresie.

Wypłata przyznanego dofinansowania dokonywana była niezwłocznie i w prawidłowych wysokościach. Do pozytywnych działań kontrolowanej jednostki Najwyższa Izba Kontroli zaliczyła również zorganizowanie spotkań promujących program oraz nawiązanie współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego na terenie województwa opolskiego w zakresie rozpowszechniania informacji (w spotkaniach wzięło udział ponad 4300 osób).

Wg NIK pracownicy wiązali pogorszenie stanu zdrowia z nadmiernym obciążeniem obowiązkami, którym – pomimo deklarowanych najlepszych starań – nie mogli sprostać oraz stałą krytyką i przypisywaniem winy za narastające zaległości.

Opolska delegatura podała, że pismem z 6 grudnia 2019 r. obecny prezes zarządu funduszu (jest nim Maciej Stefański) poinformował o wykonaniu wniosków pokontrolnych, m.in. o wprowadzeniu zmian organizacyjnych, zawarciu 19 porozumień z gminami w sprawie realizacji programu, przeszkoleniu pracowników, zakończeniu współpracy z zleceniobiorcami, którzy rozpatrywali wnioski poza funduszem oraz o wprowadzeniu Polityki ochrony danych osobowych przewidującej weryfikację warunków organizacyjnych i technicznych, zapewniających bezpieczeństwo przetwarzania powierzonych danych osobowych.

- Według oświadczenia prezesa na dzień 6 grudnia 2019 r. zaległości w rozpatrywaniu wniosków zostały zlikwidowane, a bieżące wnioski były rozpatrywane w terminach zgodnych z regulaminem naboru wniosków - podano.