Skąd się wzięło nasze Koźle

Dawno, dawno temu w rozlewiskach Odry, otoczonych bagnami, nieopodal miasteczka stał potężny, ponury zamek. Władali nim trzej bracia Kozłowie. Zwano ich tak nie przypadkiem, albowiem wygląd ich, a zwłaszcza kształt głów i wąskich, spiczastych bród, upodabniał ich do kozłów. Chociaż byli rycerskiego rodu, nie chlubili się żadnymi walecznymi czynami. Zajęcie ich było podłe, trudnili się grabieżą - tak rozpoczyna się powtarzana od setek lat legenda.

Według podania zamek znajdował się w pobliżu szlaku kupieckiego, wiodącego znad Bałtyku do Italii. Wożono nim cenne przedmioty, m.in. bursztyn. Kozłowie, wykorzystując fakt, że w pobliżu wędrowali bogaci kupcy, uczynili z grabieży źródło utrzymania. O ich "wyczynach" miał się dowiedzieć Mieszko Plątonogi, książę opolsko-bytomski. Nakazał schwytać braci, ci jednak uciekali z każdego pościgu i dzięki tajemnym przejściom byli w stanie szybko dostać się do zamku. W schwytaniu rabusiów pomógł rzeźnik miejski Jakub. Znał zamek i jego tajemne przejścia, gdyż często dostarczał Kozłom jedzenie.
Zaproponował księciu pomoc w ujęciu grabieżców. Wraz z jego rycerzami wdarli się nocą niepostrzeżenie do zamku, ominęli straże i weszli do wieży. Kozłowie chwycili za miecze, ale rycerze byli silniejsi i ujęli rabusiów. Karę wymierzono im od razu, zrzucając ich z okien wieży do Odry. Cała trójka zginęła, a mieszkańcy i kupcy odetchnęli. Wkrótce miasto nazwano Koźlem.

Legenda nie wskazuje dokładnie, gdzie stał zamek. Historycy nie wykluczają, że pierwszy gród mieścił się nie na terenie dzisiejszego Koźla, ale sześć kilometrów dalej, pod drugiej stronie Odry.

Chodzi o teren obecnego Starego Koźla. Ale czy dowodem na to jest tylko przymiotnik w nazwie tej niewielkiej wsi w gminie Bierawa? Otóż nie, badacze średniowiecza ustalili bowiem, że w 1223 roku biskup Wawrzyniec przekazał 40 donic miodu z Koźla do kościoła w Cieszynie.

Ponieważ obecne miasto Koźle powstało dopiero pod koniec XIII wieku, jest to dowód, że gród o tej nazwie istniał wcześniej w innym miejscu, a dopiero potem jego mieszkańcy przenieśli się na drugi brzeg Odry.