Średniowieczne początki Kluczborka

Mirosław Dragon
Mirosław Dragon
Panorama Kluczborka - sztych Friedricha Bernharda Wernera z roku 1768.
Panorama Kluczborka - sztych Friedricha Bernharda Wernera z roku 1768. Muzeum im. Jana Dzierżona w Kluczborku
Do dzisiaj zachował się dokument z 1253 roku, w którym książęta wrocławscy zezwalali na lokację Cruceburga. Prawdopodobnie jednak już wcześniej był tutaj gród o nazwie Kruczyborek.

Dokument z 26 lutego 1253 roku znajduje się w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Wystawili go dwaj książęta wrocławscy: Henryk III Biały i jego brat Władysław (arcybiskup Salzburga).

Pismo napisane po łacinie dotyczy ufundowania szpitala św. Elżbiety we Wrocławiu i oddaniu go pod opiekę zakonowi krzyżowców z czerwoną gwiazdą.

Wyliczone są w nim także darowizny i przywileje dla krzyżowców, w tym zezwolenie na lokację na prawie niemieckim miasta Cruceburg, czyli Kluczborka.

Dokument ten został także ogłoszony w niemieckim "Codex diplomaticus Silesiae".

- Kluczbork został zatem założony przez Zakon Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą (Kreuzherren mit dem roten Stern), którzy zjawili się na Śląsku w 1235 roku - opowiada Mirosław Gos, prezes Stowarzyszenia Miłośników Kluczborka i Ziemi Kluczborskiej.

Po przybyciu na Śląsk krzyżowcy nawiązali stosunki z księciem Henrykiem II Pobożnym, a po jego śmierci w bitwie pod Legnicą (1241) z Henrykiem III Białym, który od 1248 roku władał Śląskiem.

Krzyżowcy objęli pieczę nad szpitalem św. Elżbiety we Wrocławiu oraz otrzymali zezwolenie na lokację miasta Kluczbork.

Widniejąca w dokumencie nazwa Cruceburg (później Creutzburg i Kreuzburg) ma pochodzić właśnie od nazwy krzyżowców (Kreuzherren).

Jednak wedle innej wersji zgoda na lokację miasta na prawie magdeburskim dotyczyła istniejącego już polskiego grodu, który nazywał się Kruczyborek.

Historyk Władysław Dziewulski zwrócił w Szkicach kluczborskich" uwagę, że istnienie Kluczborka jest wzmiankowane w źródłach już w 1252 roku, więc przed udzieleniem przez książąt zezwolenia na lokację.

Osada targowa o nazwie Cruceburch stanowiła wówczas własność księcia wrocławskiego Henryka III, który pisał w dokumencie z w 1253 roku: "Zezwalamy wyżej wspomnianemu szpitalowi w swoich dobrach lokować na prawie niemieckim miasto i targ, które nazywa się Kruceburg, tudzież w tymże samym mieście nadajemy wspomnianemu szpitalowi władzę sądową dla wolnego jej tam sprawowania, z tym wyjątkiem, że gdy uwalnia się głowę lub rękę na mocy decyzji najwyższego sądu, do nas będzie należał co trzeci denar."

Do zakonu należały również okoliczne wsie: Kujakowice, Łowkowice, Kuniów, Chocianowice.

Książęta wymieniają w dokumencie: "Dalej darujemy temuż szpitalowi posiadłości z ich przynależnościami: (...) wieść Kuniów, wieś Chocianowice z barciami i wszystkimi swymi przynależnościami. Także, w drodze zamiany z braćmi, zamiast niektórych innych dóbr, nadajemy 150 łanów frankońskich położonych w trzech wsiach, to znaczy Kujakowicach, Kanicach i Łowkowicach".

Miasta krzyżowcy zresztą nie zdołali ostatecznie założyć, dlatego w 1274 roku książę wrocławski Henryk IV Probus nadał przywilej lokacji miasta na prawie niemieckim. Uzupełniał on postanowienia wcześniejszego dokumentu z 1253 roku.

Przywilej określał, że w imieniu księcia rządzi wójt, nadał miastu 50 łanów, a mieszczanom dał prawo do użytkowania okolicznych lasów i pastwisk.
13 sierpnia 1279 roku książę Henryk IV Probus powierzył władzę sądową w mieście mistrzowi Walterowi, a w następnym roku przekazał miasto pod jego opiekę.

Nie oznacza to jednak, że krzyżowcy zniknęli z Kluczborka. W 1298 roku książę Henryk Głogowski nadał im prawo patronatu nad kościołem farnym pw. Zbawiciela.
To ten sam Kościół Zbawiciela, który do dzisiaj stoi tuż obok kluczborskiego Rynku i jest jedną z największych atrakcji turystycznych miasta.

Średniowieczny Kluczbork mieścił się w południowo-wschodniej części dzisiejszego miasta.

Nazwa miasta na przestrzeni wieków wielokrotnie uległa modyfikacji. Na początku był Kluczyborek, Cruceburch, Cruceburg, później także Cuciburg, Cruczburg i Creutzburg (do 1875 roku). W latach 1875-1883 równolegle stosowane były nazwy Creutzburg i Creuzburg. Od 1897 roku urzędowa nazwa miasta to Kreuzburg.

Bezpośrednio po wojnie przez 1,5 roku obowiązywała nazwa Kluczborek. Od 1946 roku do dzisiaj miasto nazywa się Kluczbork.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na nto.pl Nowa Trybuna Opolska