Andrzej Wielowieyski

Zbigniew Załuski, o którego publicystyce budzącej emocje pisałem przed tygodniem, śledząc w latach 60. XX wieku polską prasę i produkcję filmową nabrał przekonania, że luminarze pióra i kamery w setkach publikacji obśmiewają i szydzą z polskiej historii oraz narodowych mitów.

Bolechów - kresowe miasto, na którym od kilku tygodni koncentruję uwagę czytelników, w XIX i w pierwszej połowie XX wieku zdominowane było przez Żydów, stanowiących ponad 50 procent jego społeczności. Mieli w swych rękach cały handel. Wielu z nich uległo w znacznym stopniu polonizacji. Ich elity posługiwały się językiem polskim.

Jest wielką polską tradycją obchodzenie z wyjątkową atencją dnia Wszystkich Świętych. W żadnym kraju europejskim 1 listopada nie jest podniesiony do takiej rangi manifestowania pamięci o przodkach. W Polsce wręcz do obowiązku rodzinnego i patriotycznego należy pójście tego dnia na cmentarz, by zapalić znicz, położyć wieniec czy doniczkę z chryzantemami.

W wypełnionym publicznością namiocie obok Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej odbyła się w piątek promocja książki prof. Stanisława Sławomira Niciei „Wilno”.

Spotkanie z prof. Stanisławem S. Nicieją w ogrodzie Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej przy ul. Piastowskiej 20 w piątek, 18 września o 17.00.

Od ponad czterech wieków toczy się w Polsce spór o Barbarę Radziwiłłównę (1520-1551). Brały i biorą w nim udział poszczególne pokolenia wybitnych badaczy, uczonych, pisarzy, poetów, malarzy i reżyserów, wśród których można wymienić takie nazwiska jak Jan Matejko, Stanisław Wyspiański, Karol Szajnocha, Paweł Jasienica, Maria Bogucka, Zbigniew Kuchowicz czy Andrzej Nowak. Każda generacja dorzuca nowe fakty i swoje interpretacje.

Żołudek – miasteczko na Białorusi, w pobliżu Grodna, położone wśród lasów dębowych, swą nazwę zawdzięczało wręcz gradowi żołędzi spadających jesienią z drzew. Do XVIII wieku był Żołudek niczym niewyróżniającą się miejscowością. Stanowił centrum klucza żołudeckiego liczącego w sumie 14,5 tysiąca hektarów, rozłożonego po obu brzegach Niemna. W 1706 roku miał tam krótko kwaterę król Szwecji Karol XII, prowadzący wojnę z Rosją; za panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego był własnością Tyzenhauzów (którzy wznieśli tam pałacyk); po rozbiorach Polski trafił w ręce książąt Światopełk-Czetwertyńskich.

W 2018 roku ukazała się książka Agnieszki Rybak i Anny Smółki „Wieża Eiffla nad Piną”. Tytuł pochodził z notatki zamieszczonej 17 września 1937 roku w wychodzącej w Pińsku „Gazecie Poleskiej”. Informowano w niej, iż w stolicy Polesia powstał pomysł, aby zbudować tam 25-metrową wieżę podobną do wieży Eiffla – symbolu Paryża. Wieży takiej w Pińsku nigdy nie zbudowano. W każdym razie dla autorek był to pretekst do nadania swej książce fascynującego tytułu, który przyciągnął i rozbudził wyobraźnię wielu czytelników i recenzentów. Dobry tytuł to z reguły świetna trampolina dla każdej publikacji.

Buczacz – małe miasteczko, a wywodzi się stamtąd tak barwna paleta osobowości. Od trzech tygodni w tym cyklu kresowym przypominam tamtejsze postacie. Lista jest daleka od wyczerpania, ale trudno pominąć jeszcze tych kilka nazwisk, które tak mocno obecne są w dzisiejszej polskiej rzeczywistości.

Buczacz – małe podolskie miasteczko – stanowił swoiste genius loci, gdyż urodziło się tam lub przez pewien czas mieszkało wiele wybitnych postaci, które zapisały się złotymi zgłoskami nie tylko w historii Polski. Oto biografie niektórych z nich. Zacznijmy od postaci mocno związanej ze Śląskiem Opolskim.

Ogromny wpływ na rozwój intelektualny miasteczek na Kresach miały tamtejsze gimnazja, w których kształciła się późniejsza elita – synowie lekarzy, notariuszy, prawników, bogatych mieszczan oraz także przyszli duchowni. Gimnazja szczyciły się znakomitą kadrą nauczycielską, wśród której nierzadko byli profesorowie Uniwersytetu Lwowskiego. Takie sławne gimnazjum miało również miasteczko Buczacz.

Buczacz leży w wąskiej, skalistej dolinie rzeki Strypy. Położony jest w głębokim parowie, toteż każdemu wjeżdżającemu do miasta nocą, gdy w oknach płoną światła, wydaje się, że domy tam stoją jeden na drugim. Swą nazwę Buczacz zawdzięcza zapewne licznie występującym w tamtej okolicy lasom bukowym.

Stanisławów długo nie miał szczęścia do swych dziejopisów. W porównaniu ze Lwowem niewielu pisało o jego historii. Zmieniło się to na przełomie XX i XXI wieku. Powstały wówczas ważne książki i artykuły naukowe o Stanisławowie: na emigracji w Londynie – autorstwa Kamila Barańskiego oraz w kraju – Krzysztofa Brońskiego, Ryszarda Harajdy, Żanny Komar, Marii Kosteckiej-Pawłowiczowej, Adama Rubaszewskiego (3 pozycje), Leszka Wierzejskiego i Krystyny Wineckiej. Kronikarzem i encyklopedystą Stanisławowa stał się mieszkający w Kętach Rajmund Piżanowski, a Stanisław Jastrzębski udokumentował i opisał zbrodnie popełnione na Polakach w czasie II wojny światowej w województwie stanisławowskim.

W wypełnionej po brzegi czytelni Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu z miłośnikami Kresów i czytelnikami „Kresowej Atlantydy” spotkał się prof. Stanisław S. Nicieja.

- Utrzymuję rytm pisania dwóch książek z cyklu „Atlantyda Kresowa” rocznie - mówi prof. Stanisław S. Nicieja. - Czternasty tom właśnie trafił do rąk Czytelników. Pracuję już nad piętnastym - o Wilnie.

Jednym z najlepszych okresów w dziejach Stanisławowa był przełom wieków XIX i XX. Wtedy postawiono w tym mieście wiele pięknych, secesyjnych budynków. Secesja stanisławowska wyróżniała się fantazyjną ornamentyką, balkonami o kutych i żeliwnych koszach, witrażowymi oknami i płaskorzeźbami o tematyce antycznej na elewacjach budynków.

W XIV tomie „Kresowej Atlantydy”, który właśnie trafił do księgarń, złamałem zasadę, że nie wracam do miasta, które opisałem już w poprzednich tomach. Rozpoczynając przed dziesięciu laty pracę nad serią tych książek, wybrałem na początek pięć dużych kresowych miast: Lwów, Stanisławów, Tarnopol, Brzeżany i Borysław.

Na promocję 13. tomu „Kresowej Atlantydy” przyszły do opolskiej biblioteki wojewódzkiej tłumy czytelników. Autor zabrał ich w podróż na Kresy północno-wschodnie.

Olga Tokarczuk, pisarka wyróżniona w czwartek (10 października 2019 roku) Literacką Nagrodą Nobla, uczyła studentów sztuki pisania w letnim semestrze 2008 roku.

Ze Stanisławowem i powojennym Opolem, Brzegiem oraz Wrocławiem związana jest historia rodziny Rostropowiczów, z której wywodzi się światowej sławy wiolonczelista Mścisław Rostropowicz (1927-2007). Drzewo genealogiczne tej rodziny herbu Bogoria sięga XIV wieku i wpisuje się w dzieje Ukrainy, Litwy i Polski.

Z Grodnem związana jest biografia jednej z najwybitniejszych polskich pisarek XX wieku - Zofii Nałkowskiej (1884-1954), która w okresie międzywojennym osiągnęła wielką popularność, a tuż po wojnie jej książka „Medaliony” - wstrząsająca relacja o ludobójstwie hitlerowców - weszła na trwałe do kanonu polskich obowiązkowych lektur.

Wiek XIX był dla okolic Grodna i Wilna - dużych enklaw polskości - czasem niezwykle intensywnej rusyfikacji. Klęska dwóch powstań narodowych: listopadowego (1830) i styczniowego (1863), przeprowadzonych bez wyobraźni politycznej i z miernymi przywódcami, była w praktyce nokautująca, zwłaszcza dla polskiego ziemiaństwa. Szlacheckie dwory - rozsadniki polskiej kultury - zostały w dramatycznych okolicznościach przetrzebione. Ich właścicieli wywieziono przeważnie na Sybir bądź zmuszono do ucieczki na zachód Europy, a ich skonfiskowane majątki przeszły w ręce carskich czynowników, zwłaszcza tzw. litwaków - bogatych rosyjskich Żydów.