Emerytura ponad granicami. Kto ma do niej prawo?

W Unii Europejskiej nie ma jednego systemu emerytalno-rentowego. Prawo unijne nie ingeruje w to, na jakich zasadach państwa członkowskie przyznają świadczenia emerytalno-rentowe.

Każdy kraj sam określa rodzaje świadczeń oraz warunki nabywania do nich uprawnień, decyduje o wieku emerytalnym, wymaganym stażu pracy itd. Osoba, która pragnie uzyskać emeryturę lub rentę w danym państwie członkowskim Unii Europejskiej, musi spełnić warunki wymagane miejscowym prawem.

Unijne przepisy prawne mają na celu zagwarantowanie, że osoby korzystające z prawa swobodnego przepływu osób w ramach Unii Europejskiej, tj. takie, które pracowały i z tego tytułu podlegały ubezpieczeniu w różnych państwach członkowskich, nie znajdą się w gorszej sytuacji niż osoby, które całe życie pracowały lub mieszkały wyłącznie w jednym państwie członkowskim.

Unia Europejska koordynuje systemy zabezpieczenia społecznego państw członkowskich.

Najkrócej mówiąc, koordynacja emerytur to zaliczenie czasu pracy za granicą do lat potrzebnych do emerytury w Polsce i odwrotnie, czyli doliczenie lat przepracowanych w Polsce do lat pracy za granicą potrzebnych do emerytury w innym kraju. Koordynacja obowiązuje w państwach Unii Europejskiej, Islandii, Lichtensteinie, Norwegii oraz Szwajcarii.

Jak działa ten system?

W unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego chodzi o to, aby osoba, która pracowała w różnych państwach członkowskich, czy też przesiedliła się w obrębie Unii z jednego państwa do drugiego, nie była w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych w gorszej sytuacji niż osoba, która całe życie pracowała i mieszkała w jednym państwie członkowskim.

Unijne przepisy o koordynacji w odniesieniu do osób ubiegających się o emeryturę lub rentę regulują tylko „sytuacje międzynarodowe”, tzn. wskazują, jak należy ustalić uprawnienia do świadczeń oraz ich wysokość, jeżeli osoba zainteresowana posiada w co najmniej dwóch państwach członkowskich okresy ubezpieczenia (lub zamieszkania, gdyż w niektórych państwach uprawnienia emerytalne zależą od zamieszkania na terytorium danego państwa) albo jeżeli była ubezpieczona w jednym państwie, a mieszka w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Zobacz: Kogo dotyczy unijna koordynacja?

Zakres świadczeń

Unijne przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego dotyczą świadczeń

z zabezpieczenia społecznego, a w szczególności długoterminowych świadczeń pieniężnych z tytułu starości, inwalidztwa, śmierci oraz wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Do świadczeń emerytalno-rentowych realizowanych przez ZUS, podlegających unijnej koordynacji należą: emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy (w tym renta szkoleniowa), renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, renta z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową wraz z dodatkami, renta rodzinna powypadkowa, zasiłek pogrzebowy.

Wspólnotową koordynacją nie są natomiast objęte świadczenia dla ofiar wojny, do których należą m.in. świadczenia dla kombatantów (w tym dodatki kombatanckie, ryczałt energetyczny) oraz renty z tytułu inwalidztwa wojennego. Jeżeli świadczenia takie w ogóle przysługują na podstawie polskich przepisów osobom zamieszkałym w innym państwie członkowskim, mogą być one wówczas wypłacane wyłącznie w Polsce, na wniosek osoby uprawnionej, na jej rachunek bankowy w Polsce albo do rąk osoby upoważnionej do odbioru zamieszkałej w Polsce.

Równe traktowanie

Zgodnie z zasadą równego traktowania osoby objęte wspólnotową koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego podlegają obowiązkom i korzystają z praw wynikających z ustawodawstwa dotyczącego emerytur i rent każdego państwa członkowskiego na tych samych warunkach, co obywatele tego państwa. Prawo unijne zakazuje dyskryminacji takich osób zarówno w zakresie dostępu do ubezpieczeń społecznych w którymkolwiek państwie członkowskim, jak i w zakresie korzystania ze świadczeń przysługujących na podstawie przepisów prawnych tych państw.

Czytaj dalej: Sumowanie okresów ubezpieczenia

Zachowanie praw nabytych i eksport świadczeń w obrębie Unii Europejskiej

Zgodnie z zasadą zachowania praw nabytych świadczenia przyznane przez instytucję jednego z państw członkowskich nie mogą doznać żadnego uszczerbku, w szczególności nie mogą zostać obniżone, zmienione, zawieszone lub uchylone, z tego powodu, że osoba uprawniona do tych świadczeń przebywa lub mieszka na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo zobowiązane do wypłaty świadczeń.

Oznacza to, że nie można zmniejszyć wysokości lub zawiesić prawa do świadczenia wypłacanego emerytowi lub renciście z powodu posiadania przez niego miejsca zamieszkania w państwie członkowskim innym niż to, którego instytucja przyznała mu świadczenie.

Emeryci i renciści mają prawo otrzymywać swoje świadczenia w miejscu zamieszkania, bez względu na to, na terytorium którego państwa członkowskiego mieszkają.

Czytaj dalej: Emerytury i renty

Ubezpieczenie wyłącznie w Polsce

W przypadku osoby, która podlegała ubezpieczeniu wyłącznie w Polsce i która nie posiada okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych w innych państwach członkowskich, uprawnienia do świadczeń emerytalno-rentowych są rozpatrywane wyłącznie przez polską instytucję.

Dla uzyskania określonego świadczenia konieczne jest spełnienie przez zainteresowaną osobę warunków wymaganych do nabycia prawa do takiego świadczenia wynikających z polskich przepisów.

Dziękuję pracownikom opolskiego oddziału ZUS za udostępnienie materiałów do tego poradnika. Część druga za tydzień.