Najstarsza kopalnia na Śląsku dostanie nowe życie - Szyb Franciszek w Rudzie Śląskiej będzie Lokalnym Centrum Tradycji

Starsi rudzianie z pewnością pamiętają te czasy. W gmachu cechowni szybu „Franciszek” rozbrzmiewała piękna muzyka orkiestry dętej, którą prowadził Augustyn Kozioł. To było prawdziwe centrum kultury. Na terenie kopalni zajęcia plastyczne prowadził rudzki rzeźbiarz Piotr Latoska. Nic dziwnego. Sam kompleks jest nietypowy. Przypomina piękne pałace, z tą różnicą, że ten rudzki jest wybudowany z czerwonej cegły.

To miejsce tętniło życiem. Szyb Franciszek w Rudzie Śląskiej to obiekt z bogatą historią, pochodzi z XIX wieku, przypomina o industrialnych dziejach regionu i górniczych tradycjach. Stanowił niegdyś część kompleksu należącego do kopalni „Brandenburg”, będącej pierwszą i jedną z największych kopalń na terenie Rudy, a prawdopodobnie także najstarszą na Górnym Śląsku. Położony jest na wschód od stacji kolejowej przy ul. Konopnickiej w Rudzie Śląskiej i znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki.

- Zabudowania należą do szybu Franciszek. Kiedyś to była część kopalni „Brandenburg”, czyli najstarszej kopalni węgla na Śląsku. Od 1770 roku prowadziła wydobycie, natomiast te zabudowania powstały ok 1900 roku. Są bardzo ciekawe. Mają zabudowę ceglaną z wieżyczkami, gzymsami. To są detale architektoniczne, które sprawiają, że ta zabudowa jest unikatowa. Została dostrzeżona przez konserwatorów zabytków i wpisana do rejestru. Niestety stan techniczny obiektu jest zły, ale prace, które planujemy i środki, które pozyskaliśmy sprawiają, że mamy nadzieję, że w ciągu kilku lat będzie to nowa przestrzeń mieszkaniowa dla mieszkańców - mówi dr inż. arch. Łukasz Urbańczyk, miejski konserwator zabytków.

Niestety, kompleks zaczął niszczeć. Mieszkańcy wzięli sprawy w swoje ręce i zainicjowali zmiany, które już przynoszą wspaniałe efekty. Wszystko zaczęło się od Konkursu Nasz Zabytek Fundacji Most the Most, ale na tym oczywiście nie koniec. Zespół dawnego szybu Franciszek kopalni Wawel przechodzi właśnie przemianę. Po rewaloryzacji będą korzystać z niego mieszkańcy gminy.

Przypomnijmy, że w 2022 roku Fundacja Most the Most ogłosiła Konkurs Nasz Zabytek w województwie śląskim. Jego mieszkańcy zgłaszali obiekty, którym chcieliby dać nowe życie. Dla jednego zwycięskiego obiektu w województwie Fundacja przewidziała grant w wysokości 1 miliona złotych. Cel? Rewaloryzacja zabytku i dostosowanie go do potrzeb lokalnej społeczności.

Mieszkańcy Rudy Śląskiej nie mogli nie wykorzystać tej okazji i podjęli inicjatywę, wspólnie zgłaszając w konkursie szyb Franciszek, który jest w rękach miejskich. Dzięki ich zaangażowaniu i otwartości na współpracę włodarzy Miasta Ruda Śląska zabytek ten zwyciężył w konkursie na Śląsku. Spełnił on kryteria konkursowe oraz zdobył największą liczbę punktów w województwie śląskim.

Po ogłoszeniu wyników przyszedł czas na II Konkurs Nasz Zabytek. Mieszkańcy, skupieni wokół zwycięskiego obiektu, ponownie zabrali głos i zgłaszali pomysły na użytkowanie budynku. W lutym 2023 roku podpisano umowę między miastem Ruda Śląska Fundacją Most the Most. Wkrótce właściciel zabytku (miasto) rozpoczął prace rewaloryzacyjne budynku.

SRK 19 kwietnia przekazała nieodpłatnie Rudzie Śląskiej zabytkowy kompleks dawnego szybu Franciszek - 4 działki przy ul. Szyb Bartosza o łącznej powierzchni blisko 11,5 tysiąca metrów kwadratowych. Na tym terenie znajdują się zabytkowe obiekty maszyny wyciągowej i wieży szybu Franciszek.

- Do tej pory część tych nieruchomości należała do miasta, a część do SRK. Podpisany w tym tygodniu akt notarialny dotyczący darowizny porządkuje sprawy własnościowe. Teraz możemy skoncentrować się na utworzeniu w tym miejscu Lokalnego Centrum Tradycji oraz nadaniu części zabudowań funkcji mieszkaniowej - tłumaczy Michał Pierończyk, prezydent Rudy Śląskiej.

Miasto już realizuje plany zagospodarowania tego miejsca.

- Spółka przekazała teren miastu, po to, żeby mogło przeprowadzić rewitalizację i żeby można było aktywować ten teren do nowych funkcji, nie tylko po to, żeby poprawić infrastrukturę, ale również, żeby w tym miejscu stworzyć Lokalne Centrum Inicjatyw, które połączy historię z inicjatywami społecznymi - mówi Jarosław Wieszołek, prezes SRK.

Kompleks Szybu Franciszek będzie już wkrótce pełnił zupełnie nowe funkcje za sprawą miejskiej inwestycji. To przede wszystkim budowa Lokalnego Centrum Tradycji. Będzie łączyło elementy tzw. living museum, centrum edukacji regionalnej z ekspozycją o historii dzielnicy Ruda oraz szybu Franciszek oraz centrum integracji międzypokoleniowej. Z kolei pozostałe obiekty zostaną zaadaptowane na mieszkania komunalne i wspomagane.

- Na tym terenie znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków. Jest to cały zespół zabudowań szybu Franciszek - wyjaśnia, miejski konserwator zabytków. - Wszystkie obiekty zostaną zaadaptowane pod nową funkcję. Mamy już koncepcję, projekty. Na najbliższej sesji rady miasta pojawią się koncepcje. Część obiektów już uzyskało pozwolenie na budowę, na w jednym nawet trwają prace budowlane. Mają być zakończone do końca tego roku - wyjaśnia dr inż. arch. Łukasz Urbańczyk.

Jedną z tematycznych przestrzeni ma być „izba kapelmajstra", skupiająca się na bogatej dla Rudy Śląskiej tradycji muzycznej oraz śpiewaczej. Będzie ona udostępniana jako sala prób m.in. dla wywodzących się z górnictwa orkiestr dętych. SRK jako właśnie przedsiębiorstwo górnicze, przekazując obiekt miastu, dąży do podtrzymywania tej niezwykle bogatej kultury górniczej. Jednym głównych celów przyświecających spółce jest wspieranie i pielęgnowanie śląskich tradycji, w tym górniczych orkiestr dętych, które towarzyszą SRK podczas wszystkich najważniejszych wydarzeń w roku i chociażby podczas najważniejszego dla górniczej braci święta - Barbórki. Darowizna kompleksu szybu Franciszek stwarza możliwość, aby ta piękna historia mogła trwać dalej.