Komu na Opolszczyźnie grozi wykluczenie

Przeciętnemu Kowalskiemu wykluczenie kojarzy się z osobami bezrobotnymi, biednymi lub niepełnosprawnymi.

Pojęcie jest jednak znacznie szersze, a jego precyzyjna definicja trudna do sformułowania. Eksperci przyjmują, że "wykluczenie społeczne to sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniająca jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób..."

Eksperci wymieniają też trzy typy wykluczenia społecznego: strukturalne (dochody poniżej granicy ubóstwa, bezrobocie, bezdomność), fizyczne (osoby niepełnosprawne, chronicznie chore, wymagające stałej opieki), normatywne (skazani, patologia społeczna, narkomania, alkoholizm).

W najbliższych dwóch dziesięcioleciach problem wykluczenia społecznego będzie narastał wraz z nasilaniem się zjawisk demograficznych, które w naszym regionie mają szczególnie niekorzystny charakter. Jest nas coraz mniej.

W tej chwili na Opolszczyźnie żyje jeszcze ponad milion ludzi, ale w 2030 roku będzie nas już tylko 866,5 tys. Kobiety rodzą coraz mniej dzieci, a brak zastępowalności pokoleń i wydłużanie się średniej życia (o 6 lat dla mężczyzn i prawie 4 lata dla kobiet) spowoduje, że coraz więcej będzie ludzi starszych.

Obecnie osób w wieku poprodukcyjnym jest 177 tys., a na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 26 w wieku emerytalnym. W 2030 na emeryturze będzie 251 tys. Opolan (to jest wzrost aż o 50 proc.), a na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadać będzie aż 46 w wieku poprodukcyjnym.

Konsekwencją starzenia się społeczeństwa jest nie tylko wzrost grupy żyjącej z rent i emerytur, ale też zwiększanie się liczby niepełnosprawnych, którym należy zapewnić właściwą opiekę zdrowotną i socjalną.

Autorzy diagnozy społecznej wskazują, że około 30 procent ludności kraju zagrożonych jest wykluczeniem społecznym. W świetle badań demograficzno-statystycznych na Śląsku Opolskim wymienia się siedem grup szczególnie zagrożonych wykluczeniem.

Są to osoby mające najniższe dochody (poniżej minimum socjalnego i egzystencji), bezrobotni, rodziny wielodzietne, niepełnosprawni i przewlekle chorzy, grupy objęte patologią społeczną, mieszkający w warunkach substandardowych oraz emigranci zarobkowi i eurosieroty.

Istotny wpływ na skalę wykluczenia społecznego ma stopień aktywności zawodowej, a w naszym województwie jest on jednym z najniższych w kraju. Z pracy utrzymuje się tylko co trzeci Opolanin. Ponad 26 proc. ludności Opolszczyzny żyje z niezarobkowych źródeł utrzymania (renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych i inne). Trzy lata temu było to ok. 320 tys. osób. To oni najbardziej są zagrożeni wykluczeniem. Już w 2008 roku co piąta taka osoba żyła na pograniczu ubóstwa.

Badania wykazują, że zagrożenie wykluczeniem wzrasta wraz z liczbą osób w rodzinie (dzieci, seniorów, ludzi biernych zawodowo i o niskim poziomie wykształcenia). W 2009 roku aż 22,4 proc. rodzin wielodzietnych (co najmniej z trójką dzieci) było gospodarstwami ubogimi.

Proces starzenia się ludności to jedna z najbardziej negatywnych tendencji zwiększających rozmiary wykluczenia. Inne negatywy to wzrost liczby niepełnosprawnych (z 12 do 18 proc.) i kosztów leczenia starzejącego się społeczeństwa, wzrost liczby samotnych kobiet (w tym matek - z 6 do 15 proc.), wzrost liczby dzieci z podzielonych rodzin i związków pozamałżeńskich, a także wzrost liczby rodzin bezdzietnych.

Są jednak także tendencje pozytywne, które w długim okresie ograniczają wykluczenie społeczne. Przewiduje się, że do 2030 roku zmaleje bezrobocie - z 11, 5 proc. do 7,5 proc. Zmniejszy się liczba rodzin wielodzietnych - z 12 proc. do 7 proc. Na skutek spadku liczby ludności, zawieranych małżeństw i urodzeń oraz rozwoju budownictwa indywidualnego poprawią się warunki mieszkaniowe.

Wzrośnie poziom wykształcenia Opolan (liczba osób z wykształceniem podstawowym zmaleje z 2 do 0,1 proc.), a to wpłynie na wzrost aktywności zawodowej (ma wzrosnąć z 54 do 75 proc.).

Wykorzystano dane z ekspertyzy ROPS "Grupy szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym - aspekt demograficzny. Województwo opolskie w latach 2009-2030".