Samodzielnie, ale pod kontrolą

- Co to oznacza, że jednostki samorządu terytorialnego w III RP mają osobowość prawną?
- Oznacza to, że jednostki samorządu terytorialnego są samodzielne w wykonywaniu przypisanych im zadań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność na mocy posiadanych różnego rodzaju praw podmiotowych.
- To znaczy, że jednostki samorządu stanowią samodzielne organizmy?
- Tak. Osobowość prawna jednostek samorządu terytorialnego czyni z nich odrębne podmioty prawa zarówno w zakresie cywilnoprawnym jak i publicznoprawnym samodzielne w wykonywaniu określonych zadań publicznych zaspokajających potrzeby wspólnot samorządowych, obejmujących różne sfery - np. edukację, służbę zdrowia, kulturę, budownictwo, transport, zagospodarowanie przestrzenne, infrastrukturę techniczną, drogownictwo czy bezpieczeństwo. Zadania te realizowane są w różnym zakresie na różnych poziomach samorządu terytorialnego, zgodnie z zasadą pomocniczości. W zakresie zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego mają pełną swobodę wyboru form działania, w granicach zakreślonych prawem. Jednostki samorządu terytorialnego mogą też wykonywać zlecone przez państwo zadania publiczne, określone ustawowo co do ich przedmiotu, trybu przekazania i sposobu wykonywania.
- Co z samodzielnością finansową samorządów?
- Jest ona ważnym elementem osobowości prawnej samorządu terytorialnego. Dotyczy to sfery dochodów, wydatków i swobody realizacji gospodarki finansowej wspólnoty samorządowej. Dzięki temu jednostki samorządu terytorialnego na poziomie lokalnym (gmina), subregionalnym (powiat) i regionalnym (województwo) są pełnoprawnymi partnerami władzy rządowej w całym systemie władzy publicznej w państwie.
- Czy to, że jednostki samorządu mają osobowość prawną znaczy, że nikt ich nie nadzoruje?
- Działalność jednostek samorządowych podlega nadzorowi państwowemu ze strony centralnego i wojewódzkiego szczebla administracji rządowej oraz regionalnych izb obrachunkowych. Nadzór ten nie narusza osobowości prawnej samorządu terytorialnego, gdyż dokonywany jest z punktu widzenia legalności, a nie celowości działań samorządu terytorialnego, co również odpowiada standardom europejskim. Przyznana konstytucyjnie osobowość prawna samorządów dotyczy ich jednostek (gmina, powiat, województwo), a nie organów, tzn. upodmiotawia wspólnoty samorządowe. To nowa jakość w polskich konstytucjach.