"Cicha noc" wzruszy każdego

W polskiej tradycji najbardziej znane i najchętniej śpiewane są kolędy z okresu baroku. Pełne treści teologicznych jednocześnie zachęcają do śpiewania tanecznymi melodiami. A jaka jest kolędowa tradycja niemiecka?
- W dużej mierze ukształtowała się ona pod wpływem Kościoła ewangelickiego, który wcześniej zaczął stosować śpiewy w języku narodowym, kiedy Kościół katolicki trzymał się jeszcze śpiewanego po łacinie chorału gregoriańskiego. Pod wpływem reformacji zaczęto także w środowisku katolickim najpierw tłumaczyć z łaciny pieśni o Bożym Narodzeniu, a potem także tworzyć własne. Z czasem te śpiewy się przenikały. Dzisiaj zbliżone pieśni o Bożym Narodzeniu weszły do repertuaru obu kościelnych wspólnot.

- Bardziej ceni ksiądz kolędy czy pastorałki?
- Jedne i drugie są cenne i potrzebne. Kolędy są bardziej teologiczne, przybliżają śpiewającym tajemnicę Bożego Narodzenia, towarzyszą liturgii. Pastorałki, bardziej ludowe, więcej mówią o życiu codziennym poszczególnych stanów. Pokazują one jak bardzo rodzący się Jezus był umiłowany w różnych grupach społecznych. Więc nie przeciwstawiałbym kolędy pastorałce. Każda ma inną funkcję. Niemieckie kolędy, wyrastając z tradycji ewangelickiej, bardzo mocno odwołują się do wydarzeń betlejemskiej nocy opisanych w Piśmie Świętym. W kolędach tych bardzo pięknie wracają motywy dziecka i dzieciństwa. A jednocześnie Dzieciątko jest Zbawcą, Księciem Pokoju i jako takie zasługuje na miłość, ale i na podziw.

- Całkiem spora grupa pieśni da się po polsku i po niemiecku zaśpiewać na tę samą melodię. Jakby były stworzone do śląskiego, dwujęzycznego kolędowania.
- Taką kolędą jest choćby "O, du liebes Jesuskind" dostępna w dwujęzycznej "Drodze do nieba". Ten niemiecki śpiew ma też swoją polską wersję. Przekład wzbogacił ją i poszerzył o nowe treści. Po wojnie niektóre kolędy polskie, zachowując melodię, przetłumaczono na język niemiecki, łącznie z popularną kolędą "Gdy się Chrystus rodzi", a nawet śpiewaną na melodię poloneza "Bóg się rodzi, moc truchleje" przyswojona językowi niemieckiemu dopiero w 1989 roku. Zachęcam, by korzystać z dwujęzycznej "Drogi do nieba" i śpiewać możliwie wszystkie zwrotki naszych pięknych kolęd.

- Nie ma chyba na świecie częściej śpiewanej kolędy niż przetłumaczona bodaj na 300 języków "Stille Nacht"...
- Popularność tej kolędy bierze się stąd, że jest bardzo śpiewna. Sprzyja romantycznemu rozchwianiu duszy w stronę tajemnicy Bożego Narodzenia. Ma też swoją ciekawą historię. Organista z alpejskiej wioski napisał ją na poczekaniu, na gitarę i dwa głosy, by uatrakcyjnić pasterkę, kiedy zepsuły się organy. Tekst tej kolędy może się komuś wydać naiwny, ale to jest święta naiwność. Ten śpiew nas porusza, bo któż z nas nie był jako dziecko układany i tulony do snu przez rodziców. Więc współczujemy ubogiemu i zziębnietemu Dzieciątku. Nie tylko ta kolęda przypomina, że Jezus przychodząc na ziemię po ludzku nie ma nic. To nie tylko swego rodzaju promocja ubóstwa, ale i przypomnienie, co w misji Mesjasza jest najważniejsze.

"Stille Nacht" berührt jeden

Pfarrer Dr. Piotr Tarlinski, Musikologe, Minderheitenseelsorger in der Diözese Oppeln

- In der polnischen Tradition stammen die bekanntesten und meist gesungenen Weihnachtslieder aus der Barockzeit. Mit ihren theologischen Aussagen ermutigen sie gleichzeitig zum Singen. Wie sieht die deutsche Weihnachtsliedertradition aus?
- Im großen Ausmaß entstammen sie der evangelischen Kirche. Die evangelischen Lieder wurden schon sehr früh in der Nationalsprache gesungen. Die katholische Kirche pflegte noch damals den Gregorianischen Choral in lateinischer Sprache. In der Reformationszeit wurden die lateinischen Lieder über die Geburt Christi übersetzt. Später wurden auch neue Lieder verfasst. Heute sind die Weihnachtslieder zum Teil in beiden Kirchen vertreten.

- Was schätzen Sie mehr, die Weihnachtslieder oder die sogenannten Hirtenlieder?
- Beide sind wichtig und wertvoll. Die Weihnachtslieder haben einen tieferen theologischen Charakter, sie begleiten uns während der Liturgie. Die Hirtenlieder zeichnen sich durch ihren Volkscharakter aus. Sie informieren uns über das tägliche Leben der verschiedenen Stände und auch darüber, wie sehr das Christkind erwartet wurde. Beides, die Weihnachtslieder und die Hirtenlieder, sollten nicht miteinander verglichen werden, sie erfüllen einfach andere Funktionen. Die deutschen Weihnachtslieder, aus der evangelischen Tradition entstammend, gehen auf die Ereignisse in der Heiligen Schrift zurück. Wunderschön sind die Motive des Kindes und der Kindheit. Das Christkind ist gleichzeitig der Erlöser, Friedensprinz und als solches verdient es unsere Liebe und Bewunderung.

- Viele deutsche und polnische Weihnachtslieder haben die gleiche Melodie. Es scheint, als ob sie für das schlesische, zweisprachige Musizieren geschaffen worden wären.
- "O, du liebes Jesuskind" ist zum Beispiel so ein Lied. Beide Versionen sind im "Weg zum Himmel" zu finden. Die Übersetzung bereicherte das Lied, neue Inhalte sind dazugekommen. Nach dem Krieg wurden manche polnische Weihnachtslieder übersetzt. Ein gutes Beispiel wäre das Weihnachtslied "Christus ist geboren" oder "Gott steigt auf die Erden nieder", erst im Jahre 1989 übersetzt worden. Ich empfehle die Benutzung des Gesangsbuches "Weg zum Himmel". Singen sollte man möglichst alle Strophen der wunderschönen Weihnachtslieder.

- Kein anderes Weihnachtslied wird auf der ganzen Welt so oft gesungen wie "Stille Nacht, heilige Nacht". Das Lied wurde in fast 300 Sprachen übersetzt…
- Die Melodie des Weihnachtsliedes fällt einfach ins Ohr. Der Zuhörer wird romantisch eingestimmt. Das Lied hat auch eine sehr interessante Entstehungsgeschichte. Das alte Positiv in einer Kirche in den Alpen sei nicht bespielbar gewesen. Der Organist musste auf die Schnelle ein Lied mit Gitarrenbegleitung und für zwei Stimmen schaffen. Der Text kann Einem vielleicht naiv erscheinen, aber das ist eine heilige Naivität. Das Lied berührt. Wer von uns wurde nicht von den Eltern in den Schlaf gewiegt. Wir zeigen dem Christkind unser Mitgefühl. Nicht nur dieses Weihnachtslied erinnert uns daran, dass der zu uns kommende Jesus nichts besitzt. Das ist nicht nur eine Art Werbung für die Armut, aber auch eine Erinnerung daran, was in der Mission des Messias am wichtigsten ist.