Prawnicy z Uniwersytetu Opolskiego zasiądą w międzynarodowym sądzie rozstrzygającym sprawy dóbr kultury

W 2018 roku powstał międzynarodowy trybunał arbitrażowy i mediacyjny, wyspecjalizowany w rozstrzyganiu sporów dotyczących sztuki. To Sąd Arbitrażowy ds. Sztuki ("Court of Arbitration for Art" (CAfa). Jego celem jest prowadzenie postępowań na całym świecie w przedmiocie szerokiego spektrum sporów dotyczących sztuk wizualnych, w tym kwestii związanych z autentycznością, umowami i sporami dotyczącymi własności dóbr kultury, roszczeniami dotyczącymi praw autorskich, itp. CAfA działa na podstawie reguł postępowania Holenderskiego Instytutu ds. Arbitrażu, opracowanych na potrzeby sporów prawnych w sferze sztuki.

Idea powołania "Sądu Arbitrażowego ds. Sztuki" zrodziła się w głównej mierze z doświadczeń amerykańskich firm prawniczych i obserwowanych przez nie trudności związanych z wieloletnimi postępowaniami sądowymi, problemami dowodowymi w odniesieniu do skomplikowanych kwestii autentyczności przedmiotów artystycznych. Głównym inicjatorem powstania CAfA był William Charron, nowojorski adwokat. Ideę wsparli także specjalizujący się w tych dziedzinach prawnicy z Europy i USA. Opracowali oni reguły postępowania przed CAfA oraz kryteria, jakie muszą spełniać arbitrzy i mediatorzy.

Celem sądu arbitrażowego jest bowiem umożliwienie rozstrzygania sporów dotyczących sztuki w oparciu zarówno o wiedzę prawniczą, jak z zakresu kryminalistyki, ubezpieczeń, historii sztuki, konserwacji zabytków, a także praktykę organizacji międzynarodowych.

Rola CAfA wydaje się szczególnie istotna ze względu na rosnące znaczenie alternatywnych metod rozwiązywania sporów 30
w zakresie dóbr kultury. Na mocy decyzji sądu arbitrażowego zwrócono spadkobiercom m.in. jedno z najsłynniejszych i najdroższych w historii dzieł sztuki - obraz Gustava Klimta "Portret Adeli Bloch-Bauer I". Historia tego niezwykłego postepowania została przedstawiona w filmie "Złota Dama".

Przez specjalną komisję międzynarodową były także rozstrzygane kwestie odszkodowania za bezprawne ataki na dobra kultury, podczas wojny iędzy Etiopią i Erytreą (1998-2000).

Panele arbitrażowe, o mieszanym składzie (prawnicy, muzealnicy, historycy sztuki), prowadzą obecnie wiele spraw związanych z własnością dóbr kultury w sytuacjach tak skomplikowanych, jak mienie ofiar Holokaustu.

Rekrutacja i ocena aplikacji kandydatów ekspertów do bazy arbitrów i mediatorów CAfA trwała ponad rok. W jej wyniku na listę arbitrów w styczniu 2020 r. zostali przyjęci prof. Piotr Stec i dr Alicja Jagielska-Burduk z Instytutu Nauk Prawnych UO.

Od 2014 r. dr Alicja Jagielska-Burduk i dr Andrzej Jakubowski (INPr UO) są również na liście mediatorów UNESCO Międzyrządowego Komitetu ds. promocji zwrotu dóbr kultury do kraju pochodzenia lub ich restytucji w razie nielegalnego nabycia praw własności.

Opolskie UNESCO Chair to jedyna prawnicza katedra UNESCO w Polsce. W ostatnich dwóch latach sponsorowało powstanie bliźniaczych katedr na University of Technology Sydney i Renmin University w Pekinie (uczelni notowanych w światowych rankingach), a zespół wydaje czasopismo „Santander Art. & Culture Law Review,” stanowiące forum debaty międzynarodowych specjalistów z prawa dziedzictwa kulturowego oraz miejsce, w którym może być przedstawiony polski punkt widzenia w tych sprawach. Czasopismo to zostało w 2019 zakwalifikowane na listę SCOPUS.