Pierwsze wzmianki o Żydach w Kluczborku pochodzą już z 1414 roku. Przez następne wieki obecność osób wyznania mojżeszowego na Ziemi Kluczborskiej była incydentalna, o czym świadczy choćby spis ludności z 1748 roku. Wnaszym mieście, które liczyło wówczas już ponad tysiąc mieszkańców, był tylko jeden. Żydzi byli w tamtych czasach prześladowani, stawali się często ofiarami pogromów i wygnań.
Na dodatek aż do 1848 roku w Kluczborku obowiązywał oficjalny zakaz osiedlania się Żydów. Kupcom i osobom zamożnym udzielano jednak licznych specjalnych zezwoleń, dlatego w drugiej połowie XVIIIwieku zaczęli licznie napływać do Kluczborka. W 1772 roku żyło ich u nas 24, a w 1809 roku już 54.
Apogeum żydowskiego rozdziału w historii Kluczborka była połowa XIXwieku. W1845 roku w mieście mieszkało 158 Żydów, w 1861 roku - 304, a w 1869 roku - 406 osób (w całym powiecie kluczborskim żyło w tym czasie 763 Żydów).
W 1848 roku gmina żydowska w Kluczborku uzyskała osobowość prawną. W 1856 roku otworzono żydowski dom modlitwy, który mieścił się w prywatnym domu przy ul. Damrota.
W latach 60. XIX wieku, kiedy Żydów w Kluczborku było 400, najbardziej znanym z nich był kupiec Simon Cohn, który zaopatrywał armię pruską podczas wojny z Austrią w 1866 roku i z Francją w latach 1870-1871. Simon Cohn otrzymał nawet od pruskich władz tytuł tajnego radcy komercjalnego. Kiedy w 1872 roku przeniósł się do Berlina, podarował Kluczborkowi plac pod budowę gimnazjum przy ul. Opolskiej. Ubogim uczniom z tego gimnazjum ufundował stypendia. W dowód wdzięczności 3 września 1883 roku Simon Cohn otrzymał tytuł honorowego mieszkańca Kluczborka.
Kluczborscy Żydzi byli w XIX wieku społecznością zasymilowaną z mieszkańcami ówczesnego niemieckiego Kreuzburga. Kronika z 1868 roku podaje, że w Wyższej Szkoły Miejskiej (Höhere Bürgerschule) niemal co trzeci uczeń był wyznania mojżeszowego (na 160 uczniów 51 było Żydami).
W 1886 roku w Kluczborku wybudowano synagogę przy ul. Opolskiej oraz szkołę żydowską. Również pod koniec XIX wieku w mieście odrodził się antysemityzm. Antyżydowskie treści publikowało m.in. czasopismo "Kreuzberger Nachrichten" ("Kluczborskie Wiadomości").
W 1928 roku przy ul. Opolskiej utworzono wreszcie cmentarz żydowski (dotychczas zmarłych grzebano na kirkucie w pobliskim Kraskowie, gdzie już w 1765 roku utworzono pierwszą gminę żydowską na Ziemi Kluczborskiej).
W okresie międzywojennym w mieście działało Stowarzyszenie Żydowskich Weteranów Wojennych z I wojny światowej, a także organizacja syjonistyczna, domagająca się utworzenia państwa izraelskiego na terenie Palestyny.
Kiedy w 1933 roku kanclerzem Niemiec został Adolf Hitler, rozpoczęły się antysemickie ekscesy. W sobotę 1 kwietnia 1933 roku przed żydowskimi sklepami i instytucjami wejścia blokowały nazistowskie bojówki SA.
Kluczborska synagoga została spalona przez nazistów podczas Nocy Kryształowej 9 listopada 1938 roku. Hitlerowskie bojówki zdemolowały tej nocy także wszystkie sklepy żydowskie w mieście i pobiły wielu Żydów.
Zastraszeni Żydzi zaczęli wyjeżdżać z Kluczborka. Ze spisu powszechnego przeprowadzonego w maju 1939 roku wynika, że w mieście mieszkało już ich tylko 52 i 25 osób o żydowskim pochodzeniu (naziści wprowadzili kategorię "Mischlinge", czyli mieszańców). W listopadzie 1942 roku w Kluczborku mieszkał już tylko jeden Żyd. Jego los jest nieznany. Najprawdopodobniej stał się jedną z 6 milionów ofiar Holocaustu.
Podczas pisania artykułu autor korzystał z portalu Wirtualny Sztetl
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
